THEATER ZUIDPLEIN: VAN VOGELHUISJE TOT DEFINITIEF ONTWERP
Februari 2021 │ Blog │ Leestijd: 4 minuten | Fotografie: Scagliola Brakkee
Hart van Zuid, zo heet de transformatie van het oude Rotterdam-Zuid tot bruisend nieuw stadshart in 2022. Met een vernieuwd Rotterdam Ahoy, het enige 50-meter zwembad van Rotterdam, één van Nederlands grootste overdekte winkelcentra en natuurlijk het nieuwe Theater Zuidplein. Wij gingen met de architect Bart van Kampen van De Zwarte Hond in gesprek over het theater en de gevel. Hoe is de gedachte achter het (gevel)ontwerp werkelijkheid geworden? Ook vlogen we technisch ontwerper Martin Elslo van Metadecor in over de technische details van de gevel.
De Zwarte Hond
Bart van Kampen
Bart van Kampen is partner/architect bij De Zwarte Hond. Hij is verantwoordelijk voor de vestiging in Rotterdam, waar 65 medewerkers werkzaam zijn. Naast Rotterdam heeft De Zwarte Hond ook nog een vestiging in Groningen en Keulen. In totaal ontwerpen 100 creatievelingen bij dit bureau voor architectuur, stedenbouw en strategie. Ze zijn dan ook niet voor één gat te vangen; ze ontwerpen o.a. woningbouw, scholen, universiteiten, winkelcentra, gemeentehuizen en theaters en maken ook stedenbouwkundige plannen en strategische visies. www.dezwartehond.nl
De huiskamer van Rotterdam-Zuid
Bart vertelde ons dat Ballast Nedam had gevraagd welke marktpartijen wilden aansluiten bij de tender van de Gemeente Rotterdam voor de realisatie van het zwembad, de uitbreiding van Ahoy, de buitenruimtes en de busterminal. Samen met architect Kraaijvanger had De Zwarte Hond zich aangemeld. De Zwarte Hond kreeg uiteindelijk de opdracht voor het theater, omdat ze daar ervaring in hadden. Het belangrijkste uitgangspunt voor het ontwerp was dat het een ontmoetingsplek voor Rotterdam-Zuid moest worden. Een plek waar iedereen welkom is om elkaar te ontmoeten, wat te eten, een boekje te lezen, te leren en van muziek en theater te genieten. Van jong tot oud. Het moest echt de huiskamer van Rotterdam-Zuid worden.
Transparant en toegankelijk
Op de vraag hoe het idee voor de open metalen voile-gevel is ontstaan, antwoordde Bart dat het voor de ontvangsthal met huiskamer belangrijk was dat het transparant en toegankelijk moest zijn. De ontvangsthal zit aan een plein, waar bezoekers in de zomer kunnen genieten van een terrasje. Bart en zijn team moesten dus iets bedenken wat transparant en open was. In de ontvangsthal staat ook regelmatig een bandje te spelen. Ze hebben daarom een adviseur in de arm genomen om te kijken naar het geluidsniveau. Daar kwam uit dat maar 25 % van de gevel open mocht zijn om geen overlast te veroorzaken. Zo zijn ze bij de open gevelbekleding van Metadecor terechtgekomen. De voile-gevel heeft aan de bovenkant een ronding, waardoor deze de buitenruimte met terras omarmt. De semi-transparante voile-gevel zorgt overdag voor een bijzonder lichtspel in het interieur en ’s avonds voor een feestelijke en uitnodigende uitstraling.
Van vogelhuisje tot definitief ontwerp
De Zwarte Hond heeft voor het ontwerp van de gevel verschillende studies gedaan naar de Marokkaanse lamp, Duizend-en-een-nacht, Noord-Afrikaanse en Noorse symbolen. Dit heeft ze veel inspiratie gegeven voor het ontwerp. Verschillende vormen hebben ze uitgeprobeerd, maar met de driehoek konden ze vervolgens ook weer cirkels en grotere driehoeken maken. Zo vormt de gevel een puzzel van cirkels, driehoeken en spiralen. De gemeente Rotterdam had daarbij als kanttekening dat De Zwarte Hond ervoor moesten zorgen dat er geen vogeltjes door de gevel konden in verband met overlast en onderhoud. Door met ecologen te praten en een test te doen, bleek dat een opening niet groter mocht zijn dan 2,5 centimeter. De gemeente was niet gelijk overtuigd van de gevel en de openheid. Daarom besloot De Zwarte Hond een vogelhuisje uit MDF te lasersnijden. Dit vogelhuisje heeft 1,5 jaar op de bouw gehangen en er was geen vogel in gekomen. Dat heeft de gemeente overtuigd. Om onderhoud te kunnen plegen achter de gevel zijn er wel looppaden van 70 cm gerealiseerd achter de gevel.
Met een beetje hulp van parametrisch ontwerpen
Het totale gevelontwerp is met een beetje hulp van parametrisch ontwerpen tot stand gekomen vertelde Bart. Ze hebben gespeeld met verschillende formaten driehoeken, cirkels en spiralen. Met alleen parametrisch ontwerpen werd de gevel te plastisch. Bart en zijn team hebben dan ook nog veel met de hand aan het gevelontwerp gewerkt. Parametrisch ontwerpen heeft ook geholpen om de maas van 3 mm te bewaken om de stevigheid van de gevel te garanderen. Stansen is goedkoper dan laseren en één stansgat is goedkoper dan meerdere stansgaten. Door op deze manier te ontwerpen is het gebruik van één stansgat mooi toegepast. Ze hebben ook getest met een cirkel, maar als je een cirkel draait verandert het beeld niet zoals dat bij een driehoek wel gebeurt. De bollen die gemaakt zijn van de driehoeken kun je zien als de werelddelen; oftewel de diversiteit van Rotterdam-Zuid.
Ogenschijnlijk repetitief gevelpatroon
Ook gingen we in gesprek met Martin Elslo, de technisch ontwerper van dit project bij Metadecor. Hij vertelde dat hij in 2018 is gestart met het tekenwerk. De opdracht was de voile-gevel te engineren. Dit betekende de gevelbekleding tussen de witte kolommen, de luifels, de geveldelen tussen het metselwerk, hekwerken en het bekleden van deuren. Martin vertelde dat de gevelbekleding ogenschijnlijk repetitief lijkt, maar er zaten heel veel uitzonderingen in. Vooral bij de hoeken en de diverse aansluitingen op de luifels. Met name het aansluiten van de gebogen delen ter plaatse van de hoeken bleek een technische uitdaging. Hier is een complexe achterconstructie toegepast.
Verlichte luifels en afwatering
De luifels zijn helemaal ingepakt met geperforeerde beplating. Aan de bovenzijde van de luifels was ook een metalen beplating bedacht. Dit bleek echter niet optimaal, gelet op de complexe aansluitingen en zeer beperkte inbouwruimte. Daarom heeft Metadecor in overleg met de architect het dak traditioneel opgebouwd met hout en een waterdichte folie. Met de staalleverancier is afgestemd dat de constructie onder afschot zou worden gelegd, zodat Metadecor aan de voile-zijde een goot kon toepassen. Deze kon Metadecor vervolgens koppelen aan de bedachte regenbuis in de kolommen. Omdat in de kolom in de hoek van de bibliotheek niet tot aan maaiveld doorloopt, heeft Metadecor de gehele hoekluifel onder een dubbel afschot moeten leggen. Dankzij goede afstemming met de staalleverancier is dit goed gelukt, vooral gelet op de beperkte dikte van de luifel. De architect had zo een slank beeld en Metadecor een goed uitvoerbaar systeem.
De gevel figuurlijk platgeslagen
Om het door De Zwarte Hond bedachte patroon in de aluminium gevelbekleding te kunnen maken, heeft Martin de gevel ‘figuurlijk’ platgeslagen om zo te zorgen dat De Zwarte Hond het patroon in een vlakke tekening kon verwerken (zie afbeelding hierboven). Vervolgens heeft Martin de overstap gemaakt van uitslag naar werkelijkheid. Het gaat hier om bijna 1,1 miljoen driehoekjes en 240 unieke panelen. Hier kwamen wel wat esthetische vragen naar boven. Hoe ga je bijvoorbeeld om met de buitenranden van de platen? Als we alleen met driehoekjes zouden werken, dan gaat het perforatiepatroon rafelen langs de paneelranden. Bart wilde het patroon juist zo ver mogelijk tot aan de randen van het paneel door laten lopen. Om dat te bereiken zijn alle driehoekjes langs de paneelranden netjes afgesneden. Om de laatste puntjes op de i te zetten in de voorbereiding is een mock-up gemaakt. Hierbij bleek dat Bart de bedachte geschroefde oplossing toch te zichtbaar vond. Als alternatief is voorgesteld de panelen te popnagelen. Dit is ook een zichtbare bevestiging, maar de kop van een popnagel is veel kleiner dan die van een schroef, waardoor hij veel beter wegvalt in de plaat. Deze oplossing paste beter bij de uitstraling die Bart beoogde.
Geveldelen tussen het metselwerk
Hoewel het maar een betrekkelijk klein onderdeel was, gaf Martin aan dat er veel lastige details waren bij de geveldelen tussen het metselwerk. Zo vormde de montage in het metselwerk, rekening houdend met de lagenmaten en de aansluiting op de kozijnen precisie werk. De panelen lopen in veel situaties voor de ramen langs, waardoor ook de achterzijde een zichtzijde werd en er dus fraai uit zou moeten zien. Daar waar de panelen voor dichte delen langs lopen, is een dichte achterplaat toegepast, deels voor het doorzicht en deels om regenwater te keren. Bij de kozijnen dienden de panelen zo gevouwen te worden dat er een goede aansluiting op de waterslagen ontstond. Extra aandacht vroeg het perforatiepatroon, dat door al deze vouwen wel goed door moest lopen.
Nog lang plezier aan beleven
Martin lichtte verder toe dat de architect heel goed voorwerk had verricht. Deze goede voorbereiding was tijdens het gehele project goed merkbaar. Metadecor had ook goed contact met de andere partijen waar alle werkzaamheden op aansloten. Iedereen werkte fijn samen. Bart vulde aan dat er een goede afstemming was tussen Metadecor en De Zwarte Hond. Metadecor en De Zwarte Hond hebben er met elkaar het maximale uitgehaald.
En het eindresultaat mag er zijn! Een gebouw waar iedereen nog heel lang en veel plezier aan zal beleven.
Benieuwd naar de detaillering van de gevel?
Hieronder kun je diverse details van de gevelbekleding bekijken. Heb je vragen naar aanleiding van de details of het blog? Neem gerust contact met ons op via + 31 331 81 81.
Deel dit artikel